استئوپروز یا پوکی استخوان یکی از بیماری های شایع دوران میانسالی و سالمندی می باشد که عوارض آن هزینه زیادی را به جامعه تحمیل می کند. میزان ابتلا به این بیماری هم راستا ابتلا به بیماری سرطان پستان و رحم در خانم ها در نظر گرفته شده است. لذا در این راستا زنان به عنوان گروه در معرض خطر می باشد که می بایست مورد توجه قرار گیرد. عوامل مختلف که در ابتلا به این بیماری نقش دارند بارها مورد بررسی قرار گرفته است که از آن جمله می توان به سن، جنس، بی تحرکی، مصرف قهوه، سیگار و مصرف برخی داروها اشاره کرد. بنابراین می توان گفت آگاهی از عوامل خطر با این بیماری، کادر بهداشتی و درمانی و همین طور افراد را در جهت پیشگیری از این بیماری یاری می دهد.
عوامل باروری و پوکی استخوان
عوامل مربوط به باروری و پوکی استخوان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و تحقیقات علمی مختلفی در این زمینه انجام شده است. نتایج این تحقیقات نشان می دهد که بین عواملی مانند فواصل کوتاه بین بارداری، تعداد فرزندان تغذیه شده با شیر مادر، مدت شیردهی، سن شروع قاعدگی و … با ابتلا به پوکی استخوان (استئوپروز) ارتباط وجود دارد. همچنین، گزارش شده است که مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری “ال دی” و “اچ” نیز با بیماری استئوپروز مرتبط است. باید توجه داشت که یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان در خانم‌ها، یائسگی است و ارتباط قوی بین وضعیت یائسگی، تعداد سال‌های پس از یائسگی و ابتلا به استئوپروز وجود دارد. این بیماری در زنان یائسه چهار برابر بیشتر از سایر زنان رخ می دهد.
سن شروع قاعدگی
بر اساس مطالعات مختلف صورت گرفته، بین سن شروع قاعدگی و تراکم استخوان ارتباط وجود دارد بطوری که اگر قاعدگی در سنین بالاتری اتفاق بیافتد به نسب تراکم استخوانی کاهش می یابد. زیرا اگر سن قاعدگی پائین تر باشد بدن طولانی مدت در تماس با استروژن قرار می گیرد و همانطور که می دانیم حضور هورمون استروژن در افزایش تراکم استخوان اثر بخش است.
بارداری
بارداری از جمله مواردی می باشد که تحت کنترل کیفیت زندگی فرد قرار دارد. بطوری که با توجه به مطالعات در صورتی که تعداد بارداری بیش از دو باشد و فرد در دوران بارداری از تغذیه خوبی برخوردار نباشد بنابراین میزان کلسیم مود نیاز برای جنین تامین نمی شود و در این شرایط جنین از کلسیم استخوان های مادری برداشت می کند لذا میزان تراکم استخوانی مادر کاهش می یابد و بدین ترتیب با افزایش تعداد بارداری تراکم استخوانی به شدت کم می شود بطوری که در بارداری بیش از پنج این اثر به شدت قدرتمند می شود.
باید این نکته مورد توجه قرار گیرد که حتما در این دوران میزان کافی کلسیم و ویتامین د در رژیم غذایی مادر قرار گیرد. به طور کلی روزانه ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم و ۶۰۰ واحد ویتامین د برای زنان باردار مورد نیاز است تا بدین ترتیب بتوانند مقدار کافی این دو ماده مهم را دریافت کنند و بدین ترتیب از کاهش تراکم استخوانی احتمالی بکاهند. لذا توصیه می شود شیر و تولیدات لبنی که به عنوان بهترین منبع کلسیم می باشند در رژیم غذایی افراد باردار گنجانده شود. اگر فردی در مصرف شیر مشکل دارد می تواند از جایگزین‌های آن مانند ماست و دوغ استفاده کند. بروکلی، ساردین و سویا نیز از منابع غنی از کلسیم می باشند.
در این میان به استئوپروز وابسته به بارداری نیز می‌توان اشاره کرد که یک بیماری نادر می باشد و در زنان باردار در سه ماه سوم رویت می شود. در آن استخوان ها به راحتی دچار شکستگی می شوند که این شکستگی در مهره ها و لگن در نزدیکی زمان زایمان اتفاق می افتد که باعث بروز درد و ناتوانی در فرد مبتلا می شود. که البته قابل ذکر است پس از بارداری فرد به وضعیت طبیعی خود از لحاظ تراکم استخوانی باز خواهد گشت.
شیردهی
قابل ذکر است در دوران شیردهی میزان تراکم استخوانی مادر کاهش می یابد که البته پس از اتمام این دوران تراکم استخوانی به وضعیت قبل باز می گردد. میزان هورمون استروژن در دوران بارداری به طور معمول بالا می باشد و سپس در دوران شیردهی این هورمون کاهش می یابد و هورمون پرولاکتین افزایش می یابد. مطالعات نتایج متفاوتی را گزارش کرده اند. در این دوران نیز در صورتی که کلسیم کافی در رژیم غذایی مادر قرار نداشته باشد برداشت کلسیم از استخوان های مادر رخ می دهد. نکته قابل توجه این است که اگر رژیم غذایی غنی از کلسیم داشته باشند، شیردهی نمی تواند تاثیر معناداری را بر تراکم استخوانی داشته باشد.
قرص‌های پیشگیری
مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری “ال دی” و “اچ” ممکن است اثر محافظتی برای استخوان‌ها داشته باشد و با این کار می‌توان خطر ابتلا به استئوپروز را کاهش داد. این اثر ممکن است به دلیل حضور هورمون استروژن در این قرص‌ها باشد، زیرا استروژن اثر محافظتی بر کاهش تراکم استخوان دارد، همانطور که قبلا اشاره شد.
یائسگی
پوکی استخوان در زنان چهار برابر مردان مشاهده می شود. بطوریکه از هر هشت مرد بالای ۵۰ سال یک نفر و از هر دو زن بالای ۵۰ سال یک نفر و به استئوپروز مبتلا می باشد. در زنان یکی از مهم ترین علل شیوع بیش تر این بیماری یائسگی می باشد. در این راستا هر قدر یائسگی در سنین پایین تری شروع شود، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیش تر خواهد شد.
زنانی که یائسگی زودرس دارند (قبل از ۴۵ سالگی) و نیز خانم‌هایی که تخمدان‌هایشان در سنین پایین با جراحی برداشته اند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند لذا به عنوان یک گروه پرخطر حائز اهمیت می باشند. و همینطور هرچه تعداد سال های یائسگی افزایش یابد شیوع این بیماری به طبع آن بالا می رود. یکی از مهم ترین علل آن هورمون استروژن می باشد. همانطور که اشاره شد ترشح این هورمون در دوران یائسگی کاهش می یابد بدین ترتیب اثر محافظتی آن از بین می رود.
با توجه به ارتباط قوی بین برخی از عوامل باروری و ابتلا به استئوپروز، و همچنین با توجه به عواقب جدی این بیماری مانند ناتوانی و مرگ و میر، تیم بهداشتی و درمانی توصیه می کند که این عوامل در نظر گرفته شوند و اقدامات لازم برای پیشگیری از این بیماری در جامعه انجام شود. به عبارت دیگر، تنظیم خانواده صحیح برای هر خانواده باید به طور جداگانه و اختصاصی توسط تیم های بهداشتی درمانی مدنظر قرار گیرد.
با توجه به اینکه بارداری های مکرر و با فواصل کوتاه یکی از عوامل مهم در کاهش تراکم استخوانی است، باید به والدین خانواده ها روش های صحیح بارداری و زمان های مناسب آن شرح داده شود تا بتوان از استئوپروز و عواقب آن جلوگیری کرد. همچنین، شیردهی برای تراکم و استحکام استخوان‌های کودک ضروری است، اما ممکن است برای مادر مضر باشد. بنابراین، با رژیم غذایی مناسب و غنی از کلسیم و ویتامین د می توان از این اثر مضر برای مادر پیشگیری کرد تا مادر و فرزند سالمی در جامعه داشته باشیم.
